Pasqyrime (refleksime) në cinik dhe pa lidhje të poezisë moderne rumune

Pasqyrime (refleksime) në cinik dhe pa lidhje të poezisë moderne rumune


Nadia Cella Pop

Në seksionin kulturor të secilës gazetë ne mund të gjejmë aty një ngritje të qartë, të dukshme, të përdorur për postmodernizmin. Le të kujtojmë se ata, të cilët përdorën këtë term në SHBA, ishin poetët Randall Jarrell, John Berryman dhe Carles Olson, në referencat e tyre rreth poezisë antimoderne, të cilat ishin shkruajtur pas Luftës së Dytë botërore. Në të njëjtën kohë historiani anglez, Arnold Toymbe, shpalli të ditur këtë shfaqe të re në një moshë të re (brenda jetës intelektuale të botës perëndimore) mosha postmoderne, prirjet e të cilës kanë qenë të limituara, të pakta që në fillim drejt poetëve, artistëve, kritikëve letrarë, duke konturuar bashkimin e tyre në periudhën e pasluftës në një kohë ngazëlluese, që hodhi në dorë rrënimi më i egër të larguar pas Luftës së Dytë Botërore. Gjatë viteve ’60 fati i postmodernizmit dukej se ishte i lidhur me kulturën e vjetër (kulturë e kundërt), por gjatë periudhës së rënies shkrirëse të viteve’70-‘80 ishte më shumë i besueshëm për letërsinë dhe kritikëve të artit. Kjo rrugë ishte më e afta për të arritur nivelin ndërkombëtar, pasi ishte përdorur pothuajse veçantisht në disa shtete. Çudia e saj ka prodhuar shumë ngarkesa të pasionuara kundër moralit të saj dhe pjesëve artistike. Për shembull Gerald Graff denoncon letërsinë postmoderne si një nga kryesoret e mitologjisë së kundërkulturës, e cila e ka fatin të palidhur, një celebrim antiintelektual i energjisë së ashpër vitale dhe një karakter i paarsyeshëm i snobizmit. Shumë artistë mendojnë se bota moderne është duke kaluar përmes një krize indentiteti të fortë e të rreptë dhe ndoshta vlefshmëria e postmodernizmit nuk është vetëm e sigurt pas gjithçkaje. Në punën e tij: “Pesë fytyra të modernitetit” kritiku letrar rumun, Matei Kalicalinescu bashkoi postmodernizmin me pararojën, dekadencë dhe mitin.

Ne mund të shprehemi tashmë rreth prozës eksperimentale postmoderne rrëfyese. Por në poezinë postmoderne ekziston një lojë e luajtur me të pamundurën, me pafuqinë e fjalëve, dështimin. Kjo poezi postmoderne bën kërkesë dhe pretendon se ti duhet të shkruash, sepse të shkruarit është një diçka e pamundur. Kështu që, përveç gjuhës poetike, poetët e postmodernes na sjellin në errësirë, paqartësi, budallëk, shmangie pa ndonjë stil lirik që mund të ketë emocione estetike. Një varg fjalësh mbeten që të pretendojnë përpëlitje, reflektime, stisjen e asgjësë. Ndoshta prezenca e postmodernizmit është një gabim dhe vetëvrasja mund të jetë mjeti i mundur për këtë. Varfëria dhe dobësia në drejtim të këtij të menduari teorik është vendosur gjetiu në drejtim të shpërthimeve leksike. Dhe në fund, të gjitha këto e bëjnë lexuesin të “çuditet” dhe të “mrekullohet”. Natyra e vet poezisë posmoderne është vetëm hipotetike; gjithsesi përzgjedhja e elementëve dhe transformimi i tyre që çon e nxit drejt një bashkimi që mundet të jetë vëllai i përparimit dhe i mitit. Kjo mundet të duket pjesërisht si modernitet, ku disa poetë bashkëkohorë mund të identifikojnë veten e tyre. Çrregullimet ose trazirat e postmodernizimit zmadhojnë pjesën e vlerës së shpenzimit të bashkimit në një mënyrë jo kosenguente. Këta poetë, të cilët gjejnë veten e tyre në besime të kësaj të ashquajturës prirje letërsie, janë pikërisht ato çka ata janë duke shkruajtur ose ashtu si George Buffon tha: “Les stily est l’homme Meme” (Stili është shtëpia e ....” Duke lexuar krijimet e tij, ne shpesh vërejmë për thelbet e mesazhit, në një hapësirë të lirë, por ne mundet të gjejmë vetëm shfaqe të përçartë të ndjenjave, çrregullimeve në mendime, të cilat kanë një sterilitet të shkëlqyer madhështor. Poetët postmodernë marrin përsipër disa risqe të të detyrueshme, për të përkrahur fenomenin antipoezi të fjalimit të tendosur, ku në atë të drejtpërdrejtën e botës, në mërzitjen e vetes, jo vetëm të shqetësuar ose vetëm rebel , por të egër dhe me një etapë vetie të varfër. Kjo e ashquajtura kategori zbulon jo rrënjë në formë ose përmbajtje. Kuptueshmëria, projektimet simbolike, fantazia lirike, të gjitha këto janë të ngadalësuara ose tërësisht të munguara, por idetë e kota, vegimet, haluciancionet dhe fjalët e shkreta mbeten ose do të thonë mënyra ose mjete postmoderniste, në mendimin tim cinike dhe “përrua” agresiv ose fenomenal. Ajo shuan parodi….. dhe kthehet për të fshirë pluhurin ose për të shkundur të gjitha duke pranuar vlerat e letërsisë, duke i zëvendësuar ato me disa pjesëza të realitetit, ndoshta të lira dhe skandaloze të vetme. Unë nuk mendoj nëse ka diçka për të bërë me poezinë, sepse poezia nënkupton të bëjë përshtypje, jo të të bëjë të sëmurë.

Të paktën në Rumani drejt poetëve postmodernë lexuesit nuk dëshirojnë të blejnë dhe të lexojnë më ndonjë poezi konteporane. Kritiku letrar dhe historiani Eugen Simion tha: “ Ata (poetët konteporanë) kanë një shpirt nxitës, djaloshar,… Ata janë të turpshëm, të dhunueshëm dhe të përmbajtur të vetëm ”.

Patjetër ne nuk mund ta përgjithësojmë këtë, sepse janë dhe pak poetë të tillë në Rumani dhe unë jam njëra prej tyre. Ne kemi rrugë të ndryshme në poezi, një pikë interference, e cila ka zënë vend diku midis shpirtit të ekspresionizmit dhe klasicizmit. Ne të gjithë kemi të përbashkët interesin për mitologjinë e lashtë dhe legjendat, përkrahjen e traditave dhe ne mohojmë ose s’pranojmë çrregullimin të këtij shekulli teknik dhe elektronik me aftësi mohimi. Qëllimi ynë final është të kthehemi te njeriu pas në rrugën e imazhit të tij të vet, të natyrës së tij… Mesazhi është duke marrë parasysh në pajtim me ne Historinë e Letërsisë nga Ion Rotarn: “ Lejojini artet, poezinë të bëjnë detyrën e tyre duke u folur shpirtrave…. Mos e flak poezinë në luftë kundër makinerisë. Është gjithashtu fdisnike për këtë gati për të ndihmuar poezinë, për të përdorur armët personale të saj”. Zërat e poetëve konteporanë mund të jenë të vërtetë, origjinalë, ato mund të mbajnë ritmin e vargut, natyralen dhe muzikalen e vetme, ndoshta dhe të vrullshmen e vetme, por nëse ajo qëndon në stop të asaj se çfarë poezie reale dhe konkrete është. Ekpseriencat, ëndrrat, fantazia, zbulimi i efekteve që manteli i shëmbëlltyrës mund të kenë te lexuesit nga shtresa ose kategori shoqërore të ndryshme të gjitha këto i shtojnë një shije të këndshme (aromë) dhe unë mund të them se ato e bëjnë poezinë që të zgjasë përgjithmonë. Shumë shënime të historisë së modernitetit janë të varura nga shoqëria dhe ambienti njerëzor. Është thënë se ne jemi duke jetuar në një botë të përzier, ku çdo gjë është përgjithësisht e lejuar. Pa uzurpuar estetika të moshave historike të mëpërparshme, me shumë respekt për të gjithë klasikët dhe kryeveprat e letërsisisë së tyre, ne mund të kemi vendin tonë në historinë e letërsisë nga ana e jashtme te histeria e zhvillimit modern një piedestal krenar i kulturës bashkëkohore. Ne kemi forcën për ta bërë këtë. Ne na nevojiten vetëm mënyrat, mjetet linguistike që janë paracaktuar të përkrahin bukurinë dhe spiritualitetin të botës dhe jetës.

Ne duhet t’u japim “çelësin” lexuesve, të të kuptuarit dhe identifikimit të këtyre. Ata që të gjithë e mbështetin mesazhin dhe çelësin, pa ata, ne mbetemi gati si keqbërës të mrekullive të fshehura.